Tadeusz
Kutrzeba urodził się jako
syn Tomasza Kutrzeby, kapitana armii austriackiej i
Ludwiki z domu Szula 15 kwietnia 1886 roku. W
1896 został przyjęty do
wojskowej 7-klasowej szkoły realnej w Fischau koło
Wiener Neustadt, a następnie
uczęszczał do szkoły w Hranicach na Morawach. W
1903 zdał maturę w
Państwowym Gimnazjum Realnym w Wiedniu. Następnie
rozpoczął studia na Wydziale Inżynieryjnym w Wojskowej
Akademii Technicznej (oficerska szkoła inżynierów i
saperów) w Mödling pod Wiedniem, którą
ukończył w 1906 z wynikiem celującym
i nominacją na podporucznika saperów. Będąc prymusem,
miał możliwość wyboru miejsca służby.
W rezultacie od 1906 do 1910 pełnił
służbę w 9. Batalionie Saperów w rodzinnym
Krakowie. W latach 1910–1913 studiował
w Akademii Sztabu Generalnego w Wiedniu i ukończył
wyższy kurs inżynierii. Do stopnia porucznika awansował
w 1911. W latach 1913–1914 pełnił
służbę w Szefostwie Inżynierii w Sarajewie, gdzie
opracował m.in. projekt
umocnień na pograniczu z Czarnogórą.
W Sarajewie był świadkiem
zamachu na arcyksięcia Ferdynanda, które stały się
bezpośrednim pretekstem do wybuchu I wojny
światowej. Po
rozpoczęciu działań
wojennych pozostał początkowo w dowództwie twierdzy
Sarajewo, a następnie wysłano go na front serbski, jako
oficera Sztabu 2 Brygady Artylerii Górskiej gen. mjr.
Ferdinanda Komma. Od 15 marca 1915 przebywał
na froncie rosyjskim jako oficer łącznikowy w sztabie
niemieckiego XXIV Korpusu Rezerwowego pod dowództwem
gen. piech. Friedricha von Geroka walczącego
w Karpatach. W tym samym roku awansował
do stopnia kapitana. W czerwcu 1915 został
skierowany na front włoski, gdzie był m.in. szefem
sztabu inspektoratu fortyfikacji w dowództwie grupy w
Tyrolu. W lutym 1916 został
mianowany szefem sztabu wojsk technicznych Grupy Armii
arcyks. Eugeniusza. Uzyskał wówczas dużo cennych
doświadczeń nie tylko ze względu na zajmowane
stanowisko, ale także ze względu na charakter i zasięg
przygotowań do operacji zaczepnej w trudno dostępnym
górzystym terenie. Z frontu włoskiego przerzucono go do
Siedmiogrodu, gdzie 1 sierpnia 1916 objął
stanowisko szefa sztabu inspekcji fortyfikacji w
dowództwie wojsk austriackich. Miesiąc później został
oficerem łącznikowym przy dowództwie niemieckiej 9.
Armii na froncie rumuńskim. Przeniesiony ponownie w
kwietniu 1917 na front rosyjski, był
I oficerem, a następnie zastępcą szefa sztabu w
ekspozyturze austriackiej 4. Armii przy dowództwie
niemieckiej grupy operacyjnej działającej na Wołyniu.
Ponieważ dowództwu
niemieckiemu podlegał także duży wycinek wybrzeża
morskiego w delcie Dunaju, wykorzystywał
każdą okazję, aby praktycznie zapoznać się
z aspektami militarnymi obszaru nadmorskiego,
organizacją jego obrony i budową fortyfikacji. Od marca
1918 zajmował z
kolei stanowisko szefa sztabu bazy austriackiej w
mieście Braiła
nad Dunajem. Upadek monarchii austro-węgierskiej
i odradzanie się
państwowości polskiej spowodowały, że kpt. T. Kutrzeba
porzucił służbę w armii zaborczej i po nawiązaniu
kontaktu z działającą od 28 października
1918 w Krakowie Polską
Komisją Likwidacyjną, rozpoczął
na początku listopada pracę w jej Wydziale Wojskowym.
Odradzające się Wojsko Polskie odczuwało brak
wykształconych wyższych oficerów. Fakt ten zdecydował o
jego dalszej karierze wojskowej. Najprawdopodobniej
z inspiracji gen. Stanisława
Szeptyckiego został
skierowany do pracy w Oddziale I Sztabu Generalnego
Naczelnego Dowództwa WP. Od stycznia 1919 był
tam szefem sekcji planów i zastępcą szefa Oddziału I. W
październiku 1919 został
szefem sztabu 1 DPLeg, a następnie
Grupy Operacyjnej gen. Edwarda Rydza-Śmigłego.
Opracował wówczas m.in.
plan operacji dyneburskiej, a następnie uczestniczył w
jego realizacji. Do stopnia majora awansował w grudniu
1919. W kwietniu 1920 jako szef sztabu 3. Armii
uczestniczył w wyprawie
wojsk polskich na Kijów. Podczas odwrotu sprawował
funkcję szefa sztabu Frontu Południowo-Wschodniego. W
czasie bitwy warszawskiej kierował
sztabem Frontu Środkowego, a następnie został szefem
sztabu nowo utworzonej 2. Armii, która uczestniczyła w
walkach o Białystok
i pościgu za wojskami
sowieckimi w kierunku na Grodno i Lidę.
W tym czasie awansował do
stopnia podpułkownika. Po zakończeniu
działań wojennych ppłk Kutrzeba w styczniu 1921
został na krótko wykładowcą
taktyki ogólnej w Szkole Sztabu Generalnego i
jednocześnie członkiem Komisji Regulaminowej. Brał
wówczas czynny udział w opracowywaniu regulaminów
wojskowych. W maju 1921 powrócił
do pracy sztabowej i ponownie stanął na czele sekcji
planów, a od grudnia szefem Oddziału IIIa Operacyjnego
Biura Ścisłej Rady Wojennej, które w myśl koncepcji
marszałka Józefa Piłsudskiego
miało w czasie pokoju
stanowić zalążek
Sztabu Naczelnego Wodza. W maju 1922 uzyskał
awans na stopień pułkownika. Od stycznia 1925 pełnił
obowiązki szefa Biura Ścisłej Rady Wojennej i zarazem II
zastępcy szefa Sztabu Generalnego. W latach
1922-1926 uczestniczył we
wszystkich niemal przedsięwzięciach sztabowych oraz
międzynarodowych konferencjach i naradach sojuszniczych
związanych z obroną państwa i planowaniem
strategiczno-operacyjnym. Owe doświadczenia i zebrane
materiały stanowiły w późniejszym okresie bezcenną pomoc
w opracowywaniu kolejnych studiów militarnych, tym razem
związanych z bezpośrednim zagrożeniem hitlerowskich
Niemiec. W czasie przewrotu majowego opowiedział
się po stronie rządu. Nie angażował się jednak osobiście
przeciwko organizatorom zamachu stanu. Po objęciu władzy
przez Piłsudskiego pozostał więc na swoich stanowiskach
sztabowych. W rezultacie w grudniu 1926 objął
stanowisko I zastępcy szefa Sztabu Generalnego. Do
stopnia generała brygady awansował w styczniu
1927. Na nowym stanowisku uczestniczył
w reorganizacji naczelnych władz wojskowych (tor
pokojowy i tor wojenny), w wyniku czego nastąpiło
oddzielenie struktur i instytucji zajmujących się
bezpośrednio przygotowaniami wojennymi od Ministerstwa
Spraw Wojskowych oraz utworzenie Generalnego
Inspektoratu Sił Zbrojnych
z podległym mu Sztabem
Generalnym. Od 28 listopada 1928 został
– po odejściu wykładowców francuskich – nowym
komendantem Wyższej
Szkoły Wojennej i zarazem dyrektorem nauk. Na
tych stanowiskach dokonał
reorganizacji Szkoły i stworzył podstawy pod powstanie
polskiej kadry profesorskiej. Objęcie przez gen.
Rydza-Śmigłego stanowiska Generalnego Inspektora Sił
Zbrojnych wzmocniło pozycję płk. Kutrzeby. Szczególnym
tego wyrazem było mianowanie go 27 listopada 1935
generałem do prac przy
Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych. Poza kierowaniem
szkołą uczestniczył on także w licznych inspekcjach
poszczególnych jednostek wojskowych. Odcinkiem studiów
operacyjnych przydzielonym mu był obszar
Wielkopolski. Poza tym przeprowadzał
systematyczne analizy sytuacji wewnętrznej Rzeszy
Niemieckiej oraz prowadził studia
strategiczno-operacyjne według specjalnych wytycznych
Generalnego Inspektora. Dodatkowo opracowywał również
różne bieżące ekspertyzy i opinie. Był zwolennikiem
wprowadzania do wojska nowych rozwiązań, m.in. forsował
pomysł utworzenia zmotoryzowanych oddziałów
przeciwpancernych jako ruchomych odwodów zaporowych, co
niestety nie zostało zrealizowane do wybuchu wojny.
19 marca 1939 awansował
do stopnia generała dywizji i został inspektorem armii.
Pod koniec sierpnia – wobec coraz realniejszego
zagrożenia ze strony Niemiec – objął dowództwo nad
przyszłą Armią
"Poznań" z zadaniem obrony Wielkopolski. Podczas
wojny z Niemcami przeszedł
cały szlak wojenny jako dowódcą Armii "Poznań"
(w składzie czterech
dywizji piechoty: 14 DP, 17 DP, 25 DP i 26 DP
oraz dwóch brygad kawalerii: Wielkopolskiej Brygady
Kawalerii i Podolskiej Brygady Kawalerii). Był
twórcą i realizatorem zwrotu zaczepnego zwanego
bitwą nad Bzurą,
podczas którego dowodził
wspólnymi siłami Armii "Poznań" i Armii
"Pomorze". Po przebiciu się
z resztkami wojsk 22 września
do Warszawy, został na
krótko zastępcą dowódcy Armii "Warszawa" na czele
z gen. Juliuszem Rómmlem. Następnie
z jego upoważnienia prowadził rozmowy kapitulacyjne z
dowódcą niemieckiej 8. Armii gen. Johannesem
Blaskowitzem i 28 września
podpisał akt kapitulacji
stolicy. W niewoli niemieckiej dzielił
los tysięcy polskich oficerów, przebywając aż do końca
wojny w obozach jenieckich kolejno w: Oflagu IV A
Hohnstein, Oflagu IV B Königstein i Oflagu VII A Murnau
na terenie Niemiec. Z jego inicjatywy zostały
przygotowane w obozie w Murnau tajne kursy
przygotowujące młodszych oficerów do egzaminu do Wyższej
Szkoły Wojennej. Po wyzwoleniu obozu w kwietniu
1945 przez wojska amerykańskie
objął przejściowo dowództwo nad przebywającymi tam
oficerami, a w lipcu został wezwany do Londynu,
gdzie otrzymał propozycję
objęcia stanowiska ministra obrony narodowej. Nie
przyjął jej jednak. Stanął natomiast na czele –
powołanej rozkazem szefa Sztabu Głównego z 12 października
1945 – Komisji Historycznej Kampanii Wrześniowej
i Polskich Sił
Zbrojnych na Zachodzie. Jednocześnie
uczestniczył w tworzeniu Instytutu im. gen. Władysława
Sikorskiego w Londynie. Powrót do kraju (co
sugerował płk dypl.
Marian Utnik) uniemożliwiła
mu nieuleczalna choroba (nowotwór), w wyniku której
zmarł 8 stycznia 1947 w londyńskim
szpitalu. Pochowany został z honorami wojskowymi na
cmentarzu Brookwood. Pośmiertnie uhonorowano go
Orderem Wojennym Virtuti Militari III klasy. W 1957 jego
prochy – zgodnie z ostatnią
wolą – przewieziono do Polski i pochowano w Alei
Zasłużonych na
cmentarzu Wojskowym na Powązkach
w Warszawie. Generał
Tadeusz Kutrzeba był jednym z najbardziej wykształconych
polskich wyższych dowódców. Zyskał opinię jednego z
najwybitniejszych sztabowców II Rzeczypospolitej.
Odznaczony był m.in. Orderem Wojennym Virtuti
Militari II, III i V klasy, Orderem Odrodzenia Polski
III i V klasy, trzykrotnie Krzyżem
Walecznych, Złotym
Krzyżem Zasługi oraz wysokimi odznaczeniami
zagranicznymi.
Odznaczenia:
- Krzy ż
Komandorski Virtuti Militari
- Krzy ż
Kawalerski Virtuti Militari
- Order Virtuti Militari V Klasy
- Krzy ż
Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
- Krzyż
Kawalerski Orderu
Odrodzenia Polski
- Krzyż Walecznych
- Krzy ż
Walecznych
- Krzy ż
Walecznych
- Z łoty
Krzyż Zasługi
|